Αναγνώριση της λαϊκής κυριαρχίας στην ελληνική δικαιική παράδοση

Προσθήκη συνδέσεων
Από Αρχειοπαίδεια
Παραπέμψτε στην παρούσα σελίδα: Ιάσων Κουτούφαρης-Μαλανδρίνος, «Αναγνώριση της λαϊκής κυριαρχίας στην ελληνική δικαιική παράδοση», Archiopedia / Αρχειοπαίδεια (Ιανουάριος 2024), σελ. 268 (αναθεώρηση υπ’ αριθμ. -), ISSN 2732-6012. DOI: Δεν έχει αποδοθεί ακόμη

Σημείωση: Το παρόν λήμμα εκπονήθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου «Λαϊκιστικός συνταγματισμός», που ενισχύεται από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στο πλαίσιο της Δράσης «1η Προκήρυξη ερευνητικών έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση των μελών ΔΕΠ και Ερευνητών/τριών και την προμήθεια ερευνητικού εξοπλισμού μεγάλης αξίας» (αριθμός έργου: HFRI-FM17-1502)..

Σημειώνεται ότι μέχρι την απόδοση του DOI το κείμενο υπόκειται σε διαρκείς βελτιώσεις. Ελέγχοντας τον αριθμό της αναθεώρησης μπορείτε να εξακριβώσετε εάν διαβάζετε διαφορετικές εκδοχές της παρούσας σελίδας.

Η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, δηλαδή η θεώρηση του συνόλου των πολιτών ως ανωτάτου πολιτειακού οργάνου, έχει αναγνωριστεί διαχρονικά σε πολλές ελληνόφωνες πηγές δικαίου.

Η δημοσθενική διατύπωση

Ο λόγος του Δημοσθένους Κατ' Ἀριστογείτονος συντάχθηκε στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. και περιείχε ένα απόσπασμα που έμελλε να έχει μία μακρά σταδιοδρομία στο ελληνορωμαϊκό δίκαιο:

οἱ δὲ νόμοι τὸ δίκαιον καὶ τὸ καλὸν καὶ τὸ συμφέρον βούλονται, καὶ τοῦτο ζητοῦσιν, καὶ ἐπειδὰν εὑρεθῇ, κοινὸν τοῦτο πρόσταγμ᾽ ἀπεδείχθη, πᾶσιν ἴσον καὶ ὅμοιον, καὶ τοῦτ᾽ ἔστι νόμος. ᾧ πάντας πείθεσθαι προσήκει διὰ πολλά, καὶ μάλισθ᾽ ὅτι πᾶς ἐστι νόμος εὕρημα μὲν καὶ δῶρον θεῶν, δόγμα δ᾽ ἀνθρώπων φρονίμων, ἐπανόρθωμα δὲ τῶν ἑκουσίων καὶ ἀκουσίων ἁμαρτημάτων, πόλεως δὲ συνθήκη κοινή, καθ᾽ ἣν πᾶσι προσήκει ζῆν τοῖς ἐν τῇ πόλει.[1]

Οι βυζαντινές διατυπώσεις

Τα Ινστιτούτα του Θεοφίλου του Αντικήνσωρος («ό,τι κοντινότερο σε μία στάνταρ εισαγωγή στο δίκαιο στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία»[2]) περιλαμβάνουν τουλάχιστον δύο διακηρύξεις της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας. Σύμφωνα με την πρώτη, ο «δῆμος» είναι ο «κορυφαιότατος»[3] ανάμεσα στους έξι νομοθέτες που αναγνωρίζει το ρωμαϊκό δίκαιο («δῆμος, χυδαῖος δῆμος, Σύγκλητος, Βασιλεύς, ἄρχοντες τῆς Ῥώμης, σοφοί»[4]). Σύμφωνα με την δεύτερη, ο «δῆμος» κατέχει «τὸ κράτος τοῦ ἄρχειν» (οπότε ο βασιλιάς ορίζεται μόνο ως «ὁ τὸ κράτος τοῦ ἄρχειν παρὰ τοῦ δήμου λαβών»)[5]).

Η μανιάτικη διατύπωση

Κατά την περίοδο 1460-1831, η Μάνη αποτελούσε ανεξάρτητη πολιτεία.[6] Το 1650 η Μάνη καταχωρίζεται ως «Republique» από τον Γάλλο βασιλικό γεωγράφο Pierre Duval,[7] ενώ σχεδόν ενάμιση αιώνα αργότερα οι Δημητριείς θεωροὐν ότι «ἡ πολιτεία τους [ενν. των Μανιατών] εἶναι τρόπον τινὰ δημοκρατία».[8] Σύμφωνα με μία γαλλόφωνη μαρτυρία, κατά τις διαπραγματεύσεις τους με τους Τούρκους το 1776, οι εκπρόσωποι των Μανιατών είπαν στον Καπουδάν Πασά τα εξής:

Pacha, dit l’un d’entre eux, ce que tu demandes n’est point en notre pouvoir; nous ne devons, ni ne voulons rien contracter sans le consentement du peuple. Et nous aussi nous avons un souverain; mais, ce souverain, c'est nous. Laisse-nous consulter la volonté du peuple; tu ne tarderas point à connaître sa réponse.[9]

Μετάφραση:

Πασά, είπε ένας από αυτούς, αυτό που ζητάς δεν είναι καθόλου στην αρμοδιότητά μας· ούτε πρέπει, ούτε θέλουμε, να συνομολογήσουμε τίποτα χωρίς τη συγκατάθεση του λαού. Έχουμε κι εμείς έναν κυρίαρχο· αλλά, αυτός ο κυρίαρχος, είμαστε εμείς. Άφησέ μας να μάθουμε την βούληση του λαού· δεν θα αργήσεις να μάθεις την απάντησή του.[10]

Η τροιζήνια διατύπωση

Το Σύνταγμα του 1827, ψηφισμένο στα πλαίσια της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης στην Τροιζήνα, όριζε ότι «ἡ κυριαρχία ἐνυπάρχει εἰς τὀ ἔθνος· πᾶσα ἐξουσία πηγάζει ἐξ αὐτοῦ καὶ ὑπάρχει ὑπὲρ αὐτοῦ».[11] Η διατύπωση αυτή γνώρισε μεγάλη επιτυχία και επαναλήφθηκε με μικρές διαφοροποιήσεις σε όλα τα Συντάγματα της Ελλάδας μετά το 1864. Συναντούμε έτσι τις διατάξεις:

  • «Ἅπασαι αἱ ἐξουσίαι πηγάζουσιν ἐκ τοῦ Ἔθνους, ἐνεργοῦνται δὲ καθ’ ὅν τρόπον ὁρίζει το Σύνταγμα» στα Συντάγματα του 1864,[12] του 1911,[13] και του 1952,[14]
  • «Ἅπασαι αἱ ἐξουσίαι πηγάζουν ἀπὸ τὸ Ἔθνος, ὑπάρχουν ὑπὲρ αὐτοῦ καὶ ἀσκοῦνται καθ’ ὅν τρόπον ὁρίζει το Σύνταγμα» στα Συντάγματα του 1926[15] και 1927,[16]
  • «Ἅπασαι αἱ ἐξουσίαι πηγάζουν ἀπὸ τὸ Ἔθνος, ὑπάρχουν ὑπὲρ αὐτοῦ καὶ ἀσκοῦνται καθ’ ὅν τρόπον ὁρίζει το Σύνταγμα» στα Συντάγματα του 1968[17] και 1973,[18]
  • «Θεμέλιον τοῦ πολιτεύματος εἶναι ἡ λαϊκὴ κυριαρχία. Ἅπασαι αἱ ἐξουσίαι πηγάζουν ἐκ τοῦ Λαοῦ καὶ ὑπάρχουν ὑπὲρ αὐτοῦ καὶ τοῦ Ἔθνους, ἀσκοῦνται δὲ καθ’ ὅν τρόπον ὁρίζει το Σύνταγμα» στην αρχική εκδοχή του Συντάγματος του 1975,[19] και
  • «Θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα» στην δημοτική εκδοχή του Συντάγματος του 1975.[20]

Άλλες νεοελληνικές διατυπώσεις

Το Σύνταγμα του 1832 αναγνωρίζει εμμέσως την λαϊκή κυριαρχία, υιοθετώντας μία οιονεί καντιανή διατύπωση. Όπως ο Καντ θεωρεί ότι «κάθε μορφή διακυβέρνησης που δεν είναι αντιπροσωπευτική, είναι στην πραγματικότητα δίχως μορφή, διότι ένα και το αυτό πρόσωπο δεν μπορεί να είναι συγχρόνως ο νομοθέτης και ο εκτελεστής της βούλησής του»[21], έτσι και το εν λόγω Σύνταγμα ορίζει πως «[ἡ] Ἑλληνικὴ Ἐπικράτεια εἶναι Ἡγεμονία διαδοχική συνταγματική καὶ Κοινοβουλευτική, ἐνεργουμένου τοῦ πολιτικοῦ Κράτους ἀντιπροσωπικῶς ὑπὲρ τοῦ Ἔθνους ὑπὸ διαφόρων Ἀρχῶν».[22]

Οι εχθρικές προς την λαϊκή κυριαρχία διατυπώσεις

Υπάρχουν αρκετές στιγμές στην ιστορία του ελληνικού δικαίου, όπου η λαϊκή κυριαρχία αντικρούεται ρητά ή σιωπηρά. Για παράδειγμα, η Επτανησιακή Πολιτεία περιγράφεται χωρίς περιστροφές ως «ἀριστοκρατική».[23] Αντιστοίχως, το Σύνταγμα του 1844, ενώ ιδρύει ένα de facto μεικτό πολίτευμα, ορίζει τον βασιλέα (εκτός των άλλων αρμοδιοτήτων του) ως «πηγή» μίας εκ των τριών εξουσιών (της δικαστικής), ακυρώνοντας έτσι την θεωρητική δυνατότητα της λαϊκής κυριαρχίας.[24]

Υποσημειώσεις

  1. ↑ Δημ. 25.16
  2. ↑ Zachary Chitwood, Institutes, εις James Francis LePree και Ljudmila Djukic (επιμ.), The Byzantine Empire: A Historical Encyclopedia, τόμος 1ος, Bloomsbury, 2019, σελ. 108.
  3. ↑ Θεόφιλος, Ινστιτούτα, 1.2.4. = Ιωάννης Ζέπος και Παναγιώτης Ζέπος (επιμ.), Jus Graeco-Romanum, τόμος 3ος, Αθήνα, 1931, σελ. 8.
  4. ↑ Θεόφιλος, Ινστιτούτα, 1.2.4. = Ιωάννης Ζέπος και Παναγιώτης Ζέπος (επιμ.), Jus Graecoromanum, τόμος 3ος, Αθήνα, 1931, σελ. 7.
  5. ↑ Θεόφιλος, Ινστιτούτα, 1.2.6. = Ιωάννης Ζέπος και Παναγιώτης Ζέπος (επιμ.), Jus Graecoromanum, τόμος 3ος, Αθήνα, 1931, σελ. 9 και 10.
  6. ↑ Βλ. γενικώς Ιάσονα Κουτούφαρη-Μαλανδρίνο, Πολιτειολογικά της Μάνης (1460-1831): Μία πρώτη σκιαγράφηση, εις Πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου «1821. Η γνωστή-άγνωστη Επανάσταση. Μια παράδοση ανταρσίας – Τέλος ή αρχή;», Εκδόσεις των Συναδέλφων, Αθήνα, υπό έκδοσιν.
  7. ↑ Pierre Du Val, Les Princes Souverains de l’Univers, Jean Guignard, Παρίσι, 1650, σελ. 6 και 9.
  8. ↑ Δανιήλ Φιλιππίδης και Γρηγόριος Κωνσταντάς, Γεωγραφία Νεωτερική, Θωμάς Τράττνερν, Βιέννη, 1791, σελ. 149.
  9. ↑ Démétrius Stephanopoli de Comnène, Voyage de Dimo et Nicolo Stephanopoli en Grèce pendant les années V et VI (1797 et 1798 v. st.), τόμος 1ος, Imprimerie de Guilleminet, Παρίσι, 1800, σελ. 197.
  10. ↑ Η μετάφραση είναι του γράφοντος.
  11. ↑ Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος (1827), άρθρο 5. Πρβλ. και άρθρο 36: «Ἡ κυριαρχία τοῦ ἔθνους διαιρεῖται εἰς τρεῖς ἐξουσίας [...]».
  12. ↑ Σύνταγμα της Ελλάδος (1864), άρθρο 21.
  13. ↑ Σύνταγμα της Ελλάδος (1911), άρθρο 21.
  14. ↑ Σύνταγμα της Ελλάδος (1952), άρθρο 21, εδάφιο β'.
  15. ↑ Σύνταγμα της Ελλάδος (1926), άρθρο 1.
  16. ↑ Σύνταγμα της Ελλάδος (1927), άρθρο 2.
  17. ↑ Σύνταγμα της Ελλάδος (1968), άρθρο 2, παράγραφος 2.
  18. ↑ Σύνταγμα της Ελλάδος (1973), άρθρο 2, παράγραφος 2.
  19. ↑ Σύνταγμα της Ελλάδος (1975), άρθρο 1, παράγραφοι 2 και 3.
  20. ↑ Σύνταγμα της Ελλάδας (1975), άρθρο 1, παράγραφοι 2 και 3.
  21. ↑ Immanuel Kant, Προς την αιώνια ειρήνη: Ένα φιλοσοφικό σχεδίασμα, Πόλις, Αθήνα, 2006, σελ. 68.
  22. ↑ Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος (1832), άρθρο 53.
  23. ↑ Κατάστασις της Πολιτείας των Επτά Νήσων (1803), άρθρο α'.
  24. ↑ Σύνταγμα της Ελλάδος (1844), άρθρο 86: «Ἡ Δικαιοσύνη πηγάζει ὑπὸ τοῦ Βασιλέως, ἐνεργεῖται δὲ διὰ Δικαστῶν, ὑπ' αὐτοῦ διοριζομένων».
Ανακτήθηκε από «https://grk.archiopedia.org/wiki/Αναγνώριση_της_λαϊκής_κυριαρχίας_στην_ελληνική_δικαιική_παράδοση?oldid=845»