Πηγές:Αρχειοθραύστης (περιοδικό)/Η Προλεταριακή Επανάσταση και το Κράτος: Κάποια Σχόλια για το «Κράτος και Επανάσταση» του Λένιν: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Πηγές:Αρχειοθραύστης (περιοδικό)/Η Προλεταριακή Επανάσταση και το Κράτος: Κάποια Σχόλια για το «Κράτος και Επανάσταση» του Λένιν (προβολή κώδικα)
Αναθεώρηση της 21:13, 20 Ιουλίου 2023
, πριν από 9 μήνεςκαμία σύνοψη επεξεργασίας
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
||
Γραμμή 8:
Η αναγκαιότητα της επαναστατικής ανατροπής του ιμπεριαλισμού, η ωρίμαση της επαναστατικής κρίσης σε μια σειρά από ιμπεριαλιστικές χώρες, η επιτάχυνση και η πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης του προλεταριάτου στη διάρκεια όξυνσης των θεμελιακών αντιθέσεων του καπιταλισμού: όλα αυτά οδήγησαν στο κύριο και πρωταρχικό ζήτημα, το οποίο αναδύεται σε αυτές τις συνθήκες ως θεμελιακό πρόβλημα: ποια είναι τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην επανάσταση, σε σχέση με το κράτος, και επιπλέον ποια είναι η διδασκαλία του μαρξισμού πάνω σε αυτό το ζήτημα;<br>
Ακόμη, τα στοιχεία του οπορτουνισμού στο εργατικό κίνημα είχαν εσφαλμένη και αντιδραστική θέση για το ζήτημα του ιμπεριαλισμού και της στάσης απέναντι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, και επιπλέον παραχάραξαν τις θεμελιώδεις θέσεις του μαρξισμού πάνω στα σημαντικότερα ζητήματα: πρακτικά με την υπεράσπιση της εθνικής αστικής τάξης και του κράτους στην περίοδο του πολέμου, θεωρητικά με την προσεκτική εξάλειψη και διαστρέβλωση των θεμελιακών αρχών και θέσεων του μαρξισμού. <br>
<blockquote>«Σοσιαλισμός στα λόγια, σωβινισμός στην πράξη», γράφει ο Β. Ι. Λένιν, και ακόμη πιο σημαντικά: «Και ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι ακριβώς πόλεμος για το μοίρασμα και το ξαναμοίρασμα αυτής της λείας. Η πάλη για την απαλλαγή των εργαζόμενων μαζών από την επιρροή της αστικής τάξης γενικά, και της ιμπεριαλιστικής αστικής τάξης ειδικά, είναι αδύνατη χωρίς την καταπολέμηση των οπορτουνιστικών προλήψεων για το “κράτος”».<
Συγκεκριμένα, οι οπορτουνιστές ηγέτες της Δεύτερης Διεθνούς (Ε. Μπερνστάϊν, Κ. Κάουτσκι και άλλοι) τάχθηκαν την περίοδο αυτή ενάντια στη σοσιαλιστική επανάσταση και τη δικτατορία του προλεταριάτου, ενάντια στην επαναστατική αντικατάσταση του αστικού κράτους με το προλεταριακό, υποστήριζαν τη θεωρία της ειρηνικής μετεξέλιξης του καπιταλισμού σε σοσιαλισμό. Ενάντια σε κάθε κράτος, όπως επίσης και ενάντια στη δικτατορία του προλεταριάτου, τάσσονταν οι αναρχικοί.
Όμως το πραγματικό ζήτημα είναι ριζικά διαφορετικό.
Οι επαναστάτες μέχρι τον Μαρξ είχαν προσπαθήσει μονάχα να αλλάξουν την κρατική μηχανή, χωρίς να καταστρέφουν ή να καταργούν την ουσία της, ή ήλπιζαν να καταστραφεί στιγμιαία τη στιγμή της επανάστασης• το ζήτημα, όμως, είναι να την καταργήσουμε καταστρέφοντας (η βίαιη επανάσταση του προλεταριάτου, ως διαδικασία) και αντικαθιστώντας την, με ένα ακόμη κράτος (η δικτατορία του προλεταριάτου), μορφικά και τυπικά ασύμμετρο, άρα όχι εναλλάξιμο (δεν υφίσταται υποτροπή), στην ουσία του, η οποία συνίσταται στην αυτοδιάλυση, την εξάλειψη, την απονέκρωσή του —ένα κράτος που είναι «μη-κράτος», «ημικράτος». Το κράτος είναι μια «ιδιαίτερη δύναμη καταπίεσης»• όταν όμως το προλεταριάτο έχει οργανωθεί σε άρχουσα τάξη, όταν η πλειοψηφία του πληθυσμού είναι κυρίαρχη και κατέχει την πολιτική εξουσία, τότε «εφόσον η ίδια η πλειοψηφία του λαού καταστέλλει τους καταπιεστές της, δεν χρειάζεται πια «ιδιαίτερη δύναμη» καταστολής! Με αυτή την έννοια το κράτος αρχίζει ν’ απονεκρώνεται».<br>
Παρακάτω.<br>
Ήταν απαραίτητο πριν απ’ όλα να αποκατασταθούν και να εκτεθούν συστηματικά οι απόψεις των θεμελιωτών του επιστημονικού κομμουνισμού για το κράτος, που είχαν αναθεωρηθεί από τους ηγέτες και θεωρητικούς του διεθνούς οπορτουνισμού και να αναπτυχθούν σύμφωνα με τις συνθήκες της καινούργιας ιστορικής κατάστασης:
<blockquote>«Θα εξετάσουμε πρώτα τη διδασκαλία του Μαρξ και του Ένγκελς για το κράτος, αναλύοντας πολύ λεπτομερειακά τις ξεχασμένες ή οπορτουνιστικά διαστρεβλωμένες πλευρές αυτής της διδασκαλίας».</blockquote>
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, το κεφάλαιο VI κάνει κριτική και αναλύει τον «εκχυδαϊσμό του μαρξισμού από τους οπορτουνιστές», με κύριο εκφραστή τον Καρλ Κάουτσκι, ο οποίος ενσαρκώνει ακραιφνώς την οπορτουνιστική διαστρέβλωση του μαρξισμού στην περίοδο της Δεύτερης Διεθνούς.<br>
Η εποχή του ιμπεριαλισμού έβαλε μπροστά στο προλεταριάτο και τα μαρξιστικά του κόμματα το καθήκον της ανατροπής της κυριαρχίας της αστικής τάξης και της κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη.
<blockquote>«Τέλος, θα βγάλουμε τα βασικά συμπεράσματα από την πείρα των ρωσικών επαναστάσεων του 1905 και ιδιαίτερα του 1917. Όπως φαίνεται, τούτη η τελευταία κλείνει σήμερα (αρχές Αυγούστου 1917) την πρώτη φάση της ανάπτυξης της, όλη όμως αυτή η επανάσταση μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο σαν ένας κρίκος στην αλυσίδα των σοσιαλιστικών προλεταριακών επαναστάσεων, που προκαλεί ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Το ζήτημα σχετικά με τη στάση της προλεταριακής επανάστασης του προλεταριάτου απέναντι στο κράτος», τόνιζε ο Β. Ι. Λένιν, «αποκτά έτσι, όχι μόνο πρακτική-πολιτική, μα και την πιο επίκαιρη σημασία, σαν ζήτημα που εξηγεί στις μάζες τι θα πρέπει να κάνουν για να λυτρωθούν στο άμεσο μέλλον από το ζυγό του κεφαλαίου».
==Πείρα και διδάγματα: Ιστορία και Λογική==
Line 24 ⟶ 25:
Το Ένα διαιρείται στα δύο, και επιπλέον η σχέση των όρων μάς δίνει την ουσία τους: γενίκευση και συγκεκριμενοποίηση, θεωρία και πρακτική, καταστροφή και αναδόμηση, ιστορία και λογική, Χέγκελ και Μαρξ, Μαρξ και Λένιν, Παρισινή Κομμούνα και Οκτώβρης του ’17.
Η συγκεκριμενοποίηση της στρατηγικής με βάση την πείρα, είναι πρωτίστως επίλυση ενός προβλήματος: η αλλαγή του Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, «Η Κομμούνα απόδειξε ότι απλούστατα η εργατική τάξη δεν μπορεί να κατακτήσει την έτοιμη κρατική μηχανή και να τη βάλει σε κίνηση για τους δικούς της σκοπούς» —πρέπει, λοιπόν, πρωτίστως να καταργηθεί στη διαδικασία της επανάστασης η γραφειοκρατική-στρατιωτική κρατική μηχανή, και έπειτα να αντικατασταθεί με μια νέα, επαναστατική κρατική μηχανή, την δικτατορία του προλεταριάτου στην βάση των διδαγμάτων της Κομμούνας.<br>
Αρκεί να αναφέρουμε μια ουσιώδη σημείωση πάνω στο σχέδιο του βιβλίου:
<blockquote>«Να μην προστεθεί άραγε κεφάλαιο (η 2η παρ. στο VII κεφάλαιο): συγκεκριμενοποίηση των καθηκόντων της προλεταριακής επανάστασης με βάση την πείρα της ρωσικής επανάστασης του 1917; Αυτό είναι απαραίτητο!».</blockquote>
Ο ρόλος της πείρας των επαναστάσεων, σύμφωνα με τον Λένιν, είναι η επανεπεξεργασία και η επανανοηματοδότηση της επαναστατικής στρατηγικής, των στόχων και των τακτικών της, «η συγκεκριμενοποίηση των καθηκόντων», και ειδικότερα, αναφορικά με το «Κράτος και Επανάσταση»: η συγκεκριμενοποίηση των καθηκόντων του προλεταριάτου στην επανάσταση σε σχέση με το κράτος, που εδράζεται στη μαρξιστική διδασκαλία, τα διδάγματα και την επαναστατική πείρα.<br>
Έχουν τεθεί οι προϋποθέσεις• μένει να καταστήσουμε εύληπτη την ουσία του ζητήματος στην ακραιφνότητά της.<br>
Line 32 ⟶ 34:
Η διερεύνηση των καθηκόντων του προλεταριάτου στην επανάσταση δεν μπορεί να μην λάβει υπ’ όψιν της τον ιδιόμορφο χαρακτήρα της εποχής και της τακτικής που απορρέει από αυτήν. Η εποχή του ιμπεριαλισμού είναι το πεδίο στα πλαίσια του οποίου δρα και ενεργεί το προλεταριάτο, έτσι η συγκεκριμένη τακτική και στρατηγική που ακολουθείται στην επανάσταση βασίζεται πάνω στην ιστορική ιδιαιτερότητα της κρισιακής συγκυρίας η οποία αντανακλά και συμπυκνώνει την ουσία της εποχής.<br>
Έτσι λοιπόν, σαν πρώτη διαπίστωση, ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της εποχής του ιμπεριαλισμού εμπεριέχει σαν αναγκαίο και ουσιώδες στοιχείο του την εντονότατη αύξηση της επενέργειας και της παρουσίας της κρατικής μηχανής, την αντιφατική ενοποίησή της με τα μονοπωλιακά συμπλέγματα, και την διαμόρφωση της πάνω στην βάση ενός εξαντλητικού γραφειοκρατικού-στρατιωτικού μηχανισμού:
<blockquote>«Ειδικά όμως ο ιμπεριαλισμός, η εποχή του τραπεζικού κεφαλαίου, η εποχή των γιγάντιων καπιταλιστικών μονοπωλίων, η εποχή της μετεξέλιξης του μονοπωλιακού καπιταλισμού σε κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό, δείχνει ένα ασυνήθιστο δυνάμωμα της “κρατικής μηχανής”, μια ανήκουστη αύξηση του υπαλληλοκρατικού και στρατιωτικού της μηχανισμού σε συνδυασμό με την ένταση των διώξεων του προλεταριάτου τόσο στις μοναρχικές όσο και στις πιο ελεύθερες δημοκρατικές χώρες».</
Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τη ριζική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην εκδήλωση των αντιφάσεων της κεφαλαιοκρατίας στο επίπεδο της κρισιακής συγκυρίας και στο επίπεδο της δομικής συγκρότησης της εποχής. <br>
Η έκφανση και έκφραση των δομικών αντιφάσεων στο επίπεδο της κρισιακής συγκυρίας αφορά πρωτίστως την ενεργοποίηση ορισμένων δυνητικών πραγματικοτήτων: η ασυμμετρία στη σχέση των ανταγωνιστικών τάξεων γίνεται έτσι αναστρέψιμη, με την προβληματική της επανάστασης, επιπλέον διότι η κρισιακή συγκυρία αφορά την εξαντλητική ποιοτική συγκέντρωση και την ενοποίηση μιας πολλαπλότητας τοπολογικών ζωνών αντιφάσεων, επειδή ακριβώς εκφράζει μια κατάσταση που διέπεται από ρωγμές και αντιφάσεις, συμπυκνώνει την αστάθμητη πίεση και δραστικότητά των ανταγωνιστικών αντιθέσεων που έχουν πλέον οξυνθεί. Εκεί λοιπόν, στην κρισιακή συγκυρία, αναφαίνεται η ουσιακή συγκρότηση του κεφαλαιοκρατικού συστήματος (εδώ περιέχονται επίσης οι κρίσεις του κεφαλαιοκρατικού συστήματος), εκδηλώνονται στον μεγαλύτερο βαθμό έντασης και έκτασης οι αντιφάσεις και οξύνονται οι ανταγωνιστικές αντιθέσεις του συστήματος ώστε η κατάσταση να είναι αντιφατικά συγκροτημένη, να διασχίζεται από ρωγμές και διατομές, και, τέλος, εκεί, στην αστάθμητη αντικειμενικότητα της κρισιακής συγκυρίας, είναι δυνατή η συνειδητή συγκρότηση του υποκειμένου (υποκειμενοποίηση πάνω στην βάση της κρισιακής συγκυρίας) και η αποφασιστική χάραξη μιας ρηξικέλευθης κατεύθυνσης στην βάση της επαναστατικής στρατηγικής.<br>
Line 49 ⟶ 51:
Σε συνδυασμό με το ζήτημά μας, ένδειξη αποτελεί το παρακάτω απόσπασμα του Λένιν:
<blockquote>«Σημειώνουμε με την ευκαιρία ότι στα ζητήματα της οικονομίας ο Ένγκελς κάνει επίσης μια εξαιρετικά πολύτιμη υπόδειξη, που δείχνει πόσο προσεκτικά και στοχαστικά παρακολουθούσε τις αλλαγές του νεότατου καπιταλισμού και πως γι’ αυτό το λόγο μπόρεσε να προδιαγράψει ως ένα ορισμένο βαθμό τα δικά μας καθήκοντα, της ιμπεριαλιστικής εποχής. Να αυτή η υπόδειξη: παίρνοντας αφορμή από την “έλλειψη σχεδιασμού” (Planlosigkeit), που χρησιμοποιείται στο σχέδιο προγράμματος για να χαρακτηρίσει τον καπιταλισμό, ο Ένγκελς γράφει:
“… Όταν περνάμε από τις μετοχικές εταιρίες στα τραστ, που υποτάσσουν και μονοπωλούν ολόκληρους βιομηχανικούς κλάδους, εδώ σταματάει όχι μόνο η ιδιωτική παραγωγή αλλά και η έλλειψη σχεδιασμού […]”
Στο σημείο αυτό διατυπώνεται το πιο βασικό στη θεωρητική εκτίμηση του νεότατου καπιταλισμού, δηλαδή του ιμπεριαλισμού, και συγκεκριμένα ότι ο καπιταλισμός μετατρέπεται σε μονοπωλιακό καπιταλισμό. Το τελευταίο είναι ανάγκη να το υπογραμμίσουμε, γιατί το πιο διαδομένο λάθος είναι ο αστικορεφορμιστικός ισχυρισμός πως τάχα ο μονοπωλιακός καπιταλισμός ή ο κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός δεν είναι πια καπιταλισμός, πως μπορεί ήδη να ονομαστεί «κρατικός σοσιαλισμός» και τα παρόμοια. Βέβαια, τα τραστ δεν έκαναν, δεν κάνουν ως τώρα και δεν μπορούν να κάνουν έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό. Κι όταν τα τραστ κάνουν κάποιο σχεδιασμό, κι όταν οι μεγιστάνες του κεφαλαίου προϋπολογίζουν τις διαστάσεις της παραγωγής σε εθνική ή ακόμη και σε διεθνή κλίμακα, και όταν σχεδιασμένα ρυθμίζουν την παραγωγή, μένουμε ωστόσο στο καθεστώς του καπιταλισμού, έστω και στο νέο στάδιό του, αλλά αναμφισβήτητα στο καθεστώς του καπιταλισμού. Το ότι ένας τέτοιος καπιταλισμός βρίσκεται «κοντά» στο σοσιαλισμό, πρέπει να αποτελεί για τους πραγματικούς εκπροσώπους του προλεταριάτου απόδειξη ότι η σοσιαλιστική επανάσταση ζυγώνει, είναι εύκολη και πραγματοποιήσιμη, δεν επιδέχεται αναβολή και δεν πρέπει διόλου να αποτελέσει επιχείρημα για να κρατούν στάση ανοχής απέναντι στην άρνηση αυτής της επανάστασης και στον εξωραϊσμό του καπιταλισμού, όπως κάνουν όλοι οι ρεφορμιστές».
Η παραπάνω παρατήρηση να διαβαστεί σε συνδυασμό με το ακόλουθο σημαντικό συμπέρασμα του Ένγκελς:
<blockquote>«Μα την κεφαλαιοκρατική ιδιότητα των παραγωγικών δυνάμεων δεν την καταργεί ούτε η μετατροπή τους σε μετοχικές εταιρίες και τραστ, ούτε η μετατροπή τους σε κρατική ιδιοκτησία. Για τις μετοχικές εταιρίες και τα τραστ αυτό είναι ολοφάνερο. Και το σύγχρονο κράτος, πάλι, είναι απλώς η οργάνωση που δημιουργεί η αστική κοινωνία για να διατηρήσει τους γενικούς εξωτερικούς όρους του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής από τις επιβολές τόσο των εργατών όσο και των ξεχωριστών κεφαλαιοκρατών. Οποιαδήποτε κι αν είναι η μορφή του, το σύγχρονο κράτος αποτελεί ουσιαστικά μια κεφαλαιοκρατική μηχανή, ένα κράτος των κεφαλαιοκρατών, τον ιδεώδη συνολικό κεφαλαιοκράτη. Όσο περισσότερες παραγωγικές δυνάμεις θα παίρνει στην ιδιοκτησία του, τόσο περισσότερο θα γίνεται πραγματικός συνολικός κεφαλαιοκράτης, τόσο περισσότερους πολίτες θα εκμεταλλεύεται. Οι εργάτες παραμένουν μισθωτοί εργάτες, προλετάριοι. Οι κεφαλαιοκρατικές σχέσεις δεν καταργούνται, αλλά αντίθετα οξύνονται στα έσχατα, στο κατακόρυφο. Στο κατακόρυφο, όμως, μετατρέπονται. Η κρατική ιδιοκτησία στις παραγωγικές δυνάμεις δεν σημαίνει λύση της σύγκρουσης, κρύβει όμως μέσα της το καθαυτό μέσο, τη δυνατότητα της λύσης».
==Το «και» ως ειδική θεωρητική κατηγορία: το επαναστατικό υποκείμενο==
| |||